Johann Sebastian Bach en Hanns Eisler, contrasterende componisten of toonkunstenaars met vele raakvlakken? Deze onverwachte combinatie bracht de avonturiers van Holland Baroque samen met de meesterlijke bariton Thomas Oliemans.
Het juryrapport beschreef: “Thomas Oliemans is een van de meest inventieve geesten die de afgelopen tijd zijn opgevallen. Onder andere in een soloprogramma rondom Schubert en Harry Bannink en tijdens een samenwerking met Holland Baroque. De bariton manifesteert als een veelzijdig musicus. Thomas Oliemans is een warm musicus die in zijn caleidoscopische optredens het enthousiasme voor zijn muziek deelt met het publiek.”
Een zoektocht naar betekenis
Thomas Oliemans: “Wat ik zo fascinerend vind aan het samenbrengen van deze stukken, is de buitengewoon indringende en persoonlijke manier waarop zowel Bach als Eisler een vergelijkbare thematiek behandelen. De zoektocht naar de zin of de zinloosheid van het leven, vertolkt door componisten die elkaar naderen door intensiteit.”
De liederen van Eisler zijn geschreven voor zang en piano. Bachs cantate ‘Ich habe genug’ is geschreven voor een sobere bezetting: hobo, strijkers, basso continuo en een bas-solostem. Voor de stukken van Eisler maakten Judith en Tineke Steenbrink nieuwe arrangementen voor barokorkest. Naast de zilverachtige klank van de strijkers levert het harmonium een belangrijke bijdrage aan de vaak ijle, onheilspellende en vervreemdende sfeer van Eisler.
Hanns Eisler: soldaat tijdens de eerste wereldoorlog, ontvluchtte Duitsland om via Parijs en Londen Los Angeles te bereiken. In 1948 wordt hij uit de VS gezet om vervolgens weer in Oost Berlijn terecht te staan op verdenking van foute motieven. Afgesneden van zijn wortels, zoekend naar de zin(loosheid) van het bestaan, zette hij op onnavolgbare wijze de woorden van Brecht op muziek. In zijn liederen hoor je het ontheemde en zijn verlangen naar een betere wereld. Johann Sebastian Bach en Hanns Eisler. Het paradijselijke geluk lijkt bij beide componisten aan de overkant te liggen. Daar waar we niet zijn…
Bachs cantate ‘Ich habe genug’ (BWV 82) geniet grote bekendheid. Volgens Thomas Oliemans is de thematiek ‘teruggeworpen zijn op jezelf’ en ‘hoe moet je leven’? Hoe geef je zin aan je leven en wanneer heb je genug? Thomas: “Wat ik fascinerend vind aan het samenbrengen van deze stukken van Bach en Eisler is de buitengewoon indringende en persoonlijke manier waarop zij uiteindelijk een vergelijkbare, uitermate relevante thematiek behandelen.”
Ook klinken tijdens dit concert twee orgelwerken van Bach voor orkest getoonzet door Judith en Tineke Steenbrink: de monumentale Passacaglia (BWV 582) en het virtuoze, bijna frivole Concerto (BWV 595).
Judith Steenbrink: “Ik vind het opvallend hoe vaak Eisler zijn zanger solo, zonder begeleiding, laat inzetten. De meeste componisten geven eerst een kleine instrumentale inleiding. Eisler geeft geen enkele steun aan de zanger. Dit heeft een kaal en ongemakkelijk en tegelijk urgent effect. Eisler komt meteen tot de vaak onaangename kern. Geniaal in zijn beknoptheid.”
Volgens Tineke Steenbrink kan ook iedere Bach-liefhebber ‘zijn hart ophalen aan de liederen van Eisler.’ Tineke legt uit: “Eisler past de oude compositietechnieken steeds toe. De ene keer nadrukkelijk, de andere keer losjes in het voorbijgaan. Zo hoor je in de drie openingsmaten van ‘Elegie 1943’ Bachiaanse mathematiek!”
Dit programma, rond op het eerste gehoor contrasterend repertoire, van Johann Sebastian Bach en Hanns Eisler toert nu voor het eerst in de concertzalen.
